Obiekt jest unikalnym w skali kraju przykładem islamskiego, drewnianego budownictwa sakralnego, funkcjonującym do dziś. Ze względu na swoje wybitne wartości historyczne (dzieje i kultura Tatarów polskich) został uznany za pomnik historii. Drugi drewniany meczet znajduje się w Bohonikach.
Historia
Meczet w Kruszynianach powstał po 1679 roku, w którym Jan III Sobieski nadał Tatarom ziemie w okolicach Krynek i Sokółki. Pierwsza wzmianka o funkcjonującej tu świątyni muzułmańskiej pochodzi z 1782 roku. Wówczas meczet już istniał (nie wiadomo od jak dawna).
Trudno dokładnie określić, z jakiego okresu pochodzi zachowany do dzisiaj obiekt. Najprawdopodobniej powstał on w wieku XVIII, a fundatorami świątyni byli zapewne Krzeczowscy, jedna z najmożniejszych rodzin tatarskich na tych terenach.
W 1846 roku obiekt został gruntownie wyremontowany, o czym świadczy wmurowana w fundament tablica. Część elementów świątyni została zastąpiona nowym materiałem z zachowaniem oryginalnej konstrukcji, podziałów i detali. Podczas II wojny światowej Niemcy umieścili tu szpital oraz zrabowali niezwykle cenne wyposażenie.
Architektura
Meczet położony jest w centrum wsi. Wzniesiony jest w konstrukcji zrębowej, posadowiony na niskiej kamiennej podmurówce. Założony na rzucie prostokąta, z mihrabem w ścianie południowej i dwoma przedsionkami. Bryła świątyni nakryta jest wysoki dachem trójspadowym, w kalenicy którego usytuowana jest niewielka, ośmioboczna wieżyczka nakryta blaszanym hełmem cebulastym. W jej zwieńczeniu osadzony na trzonie sierp księżyca. Posiada dwie wieże pełniąc funkcje minaretów. Zwieńczone są one kopulastymi, spłaszczonymi hełmami, na których osadzone są półksiężyce.
Wewnątrz świątyni zachował się tradycyjny podział na część dla mężczyzn i dla kobiet. Kierunek Mekki wskazuje mihrab, a w centrum stoi minbar (kazelnica). Podłoga jest zasłana kobiercami, a na ścianach wiszą muhiry, czyli ozdobne tkaniny z wersetami Koranu.
Na wschód od meczetu rozciąga się mizar (cmentarz muzułmański).
Zwiedzanie meczetu
Zwiedzanie meczetu jest możliwe praktycznie przez cały rok.
- od maja do końca września można zwiedzać obiekt w godz. 9.00-19.00,
- pozostałe miesiące - przed przyjazdem należy telefonicznie umówić się z przewodnikiem-administratorem meczetu pod numerem telefonu 502 543 871.
Zwiedzając meczet należy pamiętać:
- jest to obiekt sakralny, a więc należy zachować należytą powagę,
- przed wejściem do meczetu należy zdjąć obuwie – nakaz religijny,
- osobom pod wpływem alkoholu wstęp do meczetu jest zabroniony – nakaz religijny,
- wewnątrz meczetu zabrania się robienia zdjęć, słuchania muzyki i spożywania alkoholu,
- przebywając wewnątrz meczetu trzeba stosować się do poleceń przewodnika.
U przewodnika można zaopatrzyć się w pamiątki (przewodnik, pocztówki, breloczki itp.).
Źródło: portal zabytek.pl, kruszyniany.com.pl.
