To jedna z najrozleglejszych gmin w województwie podlaskim. Obszar 172 km kw. podzielony jest na 47 sołectw, zamieszkuje go ponad 17 tys. osób. Na terytorium gminy znajduje się największa na Podlasiu – i jedna z największych w Polsce – wieś Kleosin, licząca ponad 4800 mieszkańców.
Znaczną część obszaru gminy zajmują użytki rolne i lasy – w południowej części, na słabiej zaludnionych terenach nadnarwiańskich, dominują łąki i pastwiska oraz bagienne nieużytki, natomiast w części północnej przeważa krajobraz pagórkowaty typowy dla Doliny Górnej Narwi. Różnorodność ukształtowania terenu, bogactwo natury oraz ciekawe trasy rowerowe sprzyjają aktywnej turystyce i rekreacji.
Z kart historii
Najstarsze ślady kultury materialnej na terenie gminy odkryto w 1938 roku w pobliżu wsi Rostołty. Są to kurhany datowane na III wiek ne., będące pozostałościami grobów ludów koczowniczych. Przedmioty znalezione w jednym z kurhanów pochodziły aż z prowincji rzymskich.
W IX i X wieku przez obecny obszar gminy wiódł jeden ze szlaków handlowych biorący początek od Morza Czarnego. W X wieku na tych terenach rozpoczęło się osadnictwo nadwiślańskiej ludności mazowieckiej, a po wyprawach książąt ruskich na początku wieku XI również ruskiej. W tym okresie istniał na terenie wsi Zajączki gród z umocnieniami ziemno-drewnianymi broniący przeprawy przez Narew. W późniejszych czasach rozpoczęło się tu także osadnictwo litewskie.
Gmina ma bogatą historię, o której świadczą pozostałości po dworach i pałacach. W Lewickich znajdują się ruiny klasycystycznego pałacu z początku XIX wieku należącego do rodziny Nowickich. Poza Pałacem Branickich w Białymstoku nie miał on sobie równych w okolicy. Pałac przetrwał obie wojny światowe, ale do dziś zachowały się tylko fragmenty niegdyś wspaniałej budowli.
W Niewodnicy Nargilewskiej-Kolonii znajdują się ruiny zespołu pałacowo-dworskiego z początku XX wieku oraz pozostałości parku z przełomu XVIII i XIX wieku.
Atrakcje i miejsca zabytkowe
- kościół pw. Trójcy Świętej. Wybudowany w 1764 r. na miejscu starego, drewnianego kościółka z połowy XVI w., którego fundatorem był Stanisław Włoszek. Obok świątyni znajduje się XVIII-wieczna kostnica i drewniana plebania z przełomu XIX i XX wieku. W kościele czczony jest słynący łaskami obraz Matki Bożej Juchnowieckiej datowany na XVI/XVII w. o wyraźnych cechach ikony bizantyjskiej, malowany farbą olejną na desce o wymiarach 25x31. Całość pokryta jest srebrną szatą. Najprawdopodobniej do Juchnowca obraz przywiózł na początku XVII wieku jeden z uczestników wojen, jakie toczyły się w latach 1609-1618 między Rzeczpospolitą a Państwem Moskiewskim. Obraz Matki bożej Juchnowieckiej, nazywany w najstarszych dokumentach „obrazkiem moskiewskim w srebro oprawnym” był jednym z najwcześniej uznanych w tej części diecezji wileńskiej za cudowny, a jego kult sięgał daleko poza granice parafii. Wierni przybywali tu najczęściej w nadziei uzdrowienia, o czym świadczą wpisy do ksiąg parafialnych i pozostawione liczne wota.
- kaplica grobowa rodziny Nowickich. Na cmentarzu w Juchnowcu Kościelnym znajduje się zabytkowa klasycystyczna kaplica grobowa rodziny Nowickich, zbudowana na początku lat 80. XIX wieku. Spoczywają w niej m.in. doczesne szczątki budowniczego pałacu w Lewickich Michała Nowickiego, jego małżonki Adolfiny z Andrzejkowiczów oraz ich przedwcześnie zmarłego syna Tadeusza.
- ruiny pałacu w Lewickich. Warte obejrzenia są ruiny klasycystycznego pałacu w Lewickich z początku XIX w. należącego do rodziny Nowickich, poza Wersalem Podlaskim Jana Klemensa Branickiego w Białymstoku nie mającego sobie równych w okolicy. Pałac przetrwał obie wojny światowe, jednak do dziś zachowały się tylko fragmenty niegdyś wspaniałej budowli oraz znajdujący się w kościele parafialnym w Juchnowcu piękny żyrandol z sali balowej. Z zaprojektowanego założenia parkowego zachowały się nieliczne drzewa i pozostałości po stawach.
- cerkiew Podwyższenia Krzyża Świętego w Kożanach. Pierwszą świątynię ufundował w 1621 roku właściciel Kożan Maciej Lewicki. Obecna cerkiew powstała w 1886 roku. Jest to budowla drewniana na planie krzyża greckiego o konstrukcji wieńcowej z dzwonnicą zwieńczoną kopułą. We wnętrzu znajduje się piękny ikonostas autorstwa Jegora Aleksandrowa Mołokina z Wilna. W cerkwi szczególnie czczona jest ikona Matki Boskiej Kożańskiej, napisana na płótnie naklejonym na olchową deskę, pochodząca z pierwszej cerkwi.
- drewniana zabudowa wiejska w Wojszkach. W dolinie rzeki Narwi znajduje się malownicza wieś Wojszki, wyróżniająca się charakterystyczną urokliwą drewnianą zabudową z niezwykle bogatymi zdobieniami. Elementy dekoracyjne wycinane w deskach i mocowane przy oknach, wzdłuż krawędzi dachów, w narożach i szczytach domów, swoją harmonią, niepowtarzalnością i precyzją wykonania budzą niekłamany zachwyt turystów.
- domek twórczości Edwarda Redlińskiego. We Frampolu leżącym na skraju gminy tuż za miejscowością Hołówki Duże, w miejscu urodzenia autora słynnej „Konopielki” Edwarda Redlińskiego powstał Domek Twórczości Edwarda Redlińskiego. To miejsce, w którym znalazły się pamiątki związane z życiem i twórczością pisarza. Z Frampolem związany jest też doroczny Bieg Konopielki, impreza łącząca zmagania sportowe z literaturą.
Urząd Gminy w Juchnowcu Kościelnym
- ul. Lipowa 10, 16-061 Juchnowiec Kościelny
- tel. 85 713 28 80
- e-mail: sekretariat@juchnowiec.gmina.pl
- strona internetowa gminy
Źródło: "Powiat białostocki. Atrakcje powiatu", ulotka Gmina Juchnowiec Kościelny.
