Kościółek należy do zespołu bazyliki archikatedralnej w Białymstoku. Poprzedził go stojący na tym samym miejscu kościół drewniany, po którym pozostała krypta fundatorów.
Z historii
Architektura kościoła prezentuje późny gotyk z elementami mazowiecko-litewskiego renesansu. Kamienny portal ukazujący Wniebowzięcie N.M.P. określa się jako manierystyczny. Obecnie kościół pozbawiony jest prezbiterium i przylegających do niego zakrystii, jak również loży kolektorskiej, które zostały rozebrane na początku XX wieku podczas rozbudowy świątyni o wielki kościół neogotycki.
W latach 1751-1752 architekturę kościoła lekko zbarokizowano, całkowicie został wymieniony jego wystrój. Dokonał tego hetman Jan Klemens Branicki. Wystrój snycerski kościoła - ołtarzy, ambony, chrzcielnicy, konfesjonałów, prospektu organowego oraz częściowo balustrady chóru muzycznego - wykonany został według modeli Jana Chryzostoma Redlera lub projektów Klemma, przez miejscowych snycerzy z Wojciechem Jabłońskim na czele oraz przez rzeźbiarza przybyłego z Warszawy.
Kościół stał się z czasem swoistym mauzoleum, w którym składano serca zmarłych Branickich. W pomniku ufundowanym przez Katarzynę Scholastykę z Sapiehów Branicką stojącym po prawej stronie złożono serca: jej męża, Stefana Mikołaja Branickiego, jego matki Katarzyny Aleksandry, córki Stefana Czarnieckiego.
Naprzeciwko znajduje się pomnik serca Jana Klemensa Branickiego powstały z inicjatywy trzeciej jego żony Izabeli z Poniatowskich, wspomaganej w tym przez brata, króla Stanisława. Pomnik zaprojektowany w Rzymie został tam też wykonany. Uznawany jest za jedno z najlepszych dzieł, jakie zamówili Polacy w XVIII wieku we Włoszech.
Zwiedzanie bezpłatne
Stary kościół farny w Białymstoku można zwiedzać bezpłatnie.
Zwiedzanie starego kościoła odbywa się w godzinach:
Poniedziałek - piątek - godz. 14.00-18.00
Sobota - 8.30-12.30.
Zgłaszanie i umawianie wejść grupowych w księgarni św. Kazimierza (kino Ton, Rynek Kościuszki 2) lub telefonicznie pod numerem: 85 653 77 65.
Źródło: publikacja „Stary Kościół Farny”, wyd. Parafia Rzymskokatolicka pw. Wniebowzięcia Najświęteszej Maryi Panny w Białymstoku, Białystok 2022
