Tereny Gminy od strony wschodniej wyznacza rzeka Świsłocz, która tworzy granicę Polski z Republiką Białoruś i zarazem zewnętrzną granicę Unii Europejskiej.
Gmina Gródek zajmuje obszar 430,6 km kw. i jest największą pod względem powierzchni gminą w powiecie białostockim. Obecnie w gminie Gródek mieszka blisko 5200 osób. Podziwiać możemy tu malownicze krajobrazy, ciekawe obiekty drewnianego budownictwa wiejskiego, a także kapliczki i zdobione krzyże przydrożne. Na drewnianych stodołach i domach obejrzeć można deskale – malowidła upamiętniające dawnych mieszkańców stworzone przez artystę z Podkarpacia – Arkadiusza Andrejkowa.
Z kart historii
Początki osadnictwa na terenie dzisiejszego Gródka sięgają prawdopodobnie XI-XII wieku. Znajdował się tu ważny gród obronny, ulokowany na szlaku Grodno-Bielsk-Drohiczyn. Został on jednak zniszczony w połowie XIII wieku.
Rozwój Gródka nastąpił dopiero w XV wieku. Za zasługi w wojnie trzynastoletniej, nadaniem króla Kazimierza Jagiellończyka, dobra między Narwią a Supraślą przeszły we władanie Iwana Chodkiewicza - pierwszego wielkiego właściciela Gródka. Po śmierci Iwana ziemie te objął syn Aleksander. Stworzył on tutaj swoją główną rezydencję. Zbudował drewniany zamek i cerkiew św. Jana Teologa.
Legenda o krzyżu
Aleksander Chodkiewicz sprowadził prawosławnych mnichów z Góry Atos w Grecji i z Kijowa. Nie odnajdywali się jednak w Gródku, przy gwarnym dworze Chodkiewiczów. Proszą o przeniesienie ich w spokojniejsze miejsce, nad tą samą rzeką, czyli Sprząślą (teraz Supraślą). Według legendy puścili z nurtem rzeki krzyż z relikwiami. Tam, gdzie krzyż się zatrzyma, tam wybudują klasztor. Krzyż zatrzymał się przy wzgórzu o nazwie "Suchy Hrud". Tam mnisi zbudowali drewnianą cerkiewkę i zabudowania klasztorne. W ten sposób powstał ośrodek w Supraślu.
Złoty wiek i powstańcze zrywy
Gródek otrzymał prawa miejskie najprawdopodobniej w 1498 roku, utracił je w 1897 roku. Czasy rządów Aleksandra i jego syna Grzegorza Chodkiewiczów to "złoty wiek" Gródka. Stał się on ważnym ośrodkiem handlowym, rzemieślniczym oraz rolniczym. Po śmierci Grzegorza miejscowość straciła jednak swoje znaczenie. W XVII i XVIII wieku kilkakrotnie zmieniała właścicieli - należała do Paców, Sapiehów, Potockich, Radziwiłłów.
To miejsce powstańczych zrywów. W uroczysku Piereciosy 29 kwietnia 1863 roku rozegrała się największa na Białostocczyźnie bitwa, zwana bitwą pod Waliłami.
Podczas I wojny światowej większość mieszkańców doświadczyła tragedii bieżeństwa, czyli ewakuacji w głąb Rosji.
Po kampanii wrześniowej 1939 roku i zajęciu Gródka przez Niemców, na te ziemie weszły wojska radzieckie. Okupacja miała swój początek 21 czerwca 1941 roku. Po odwrocie armii radzieckiej w okolicznych lasach działały oddziały partyzanckie. Jednym z nich był oddział partyzancki im. Konstantego Kalinowskiego. Za współpracę z partyzantami hitlerowcy zamordowali mieszkańców wsi Popówka i spalili wszystkie jej zabudowania. Miało to miejsce w dniach od 30 czerwca do 3 lipca 1943 roku.
W okresie powojennym Gródek przestał być ośrodkiem przemysłowym, rozwijało się tu przede wszystkim rolnictwo. W latach 1959-1995 działał tu Zakład Przemysłu Dziewiarskiego "Karo", który dał zatrudnienie wielu mieszkańcom gminy. W latach 90. otwarto przejście graniczne w Bobrownikach. W związku z sytuacją na naszej wschodniej granicy zostało ono zamknięte w lutym 2023 roku do odwołania.
Atrakcje i miejsca zabytkowe
- cerkiew parafialna pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny - wzniesiona w latach 1946-1970 w miejscu drewnianej XVIII-wiecznej cerkwi i drewnianej dzwonnicy. Wyróżnia się pięknym wnętrzem z unikatowymi witrażami, a ściany pokrywają freski Adama Stalony-Dobrzańskiego i Jerzego Nowosielskiego.
- cerkiew cmentarna prawosławna pw. Matki Boskiej Opiekuńczej - wzniesiona w połowie XIX wieku.
- kościół rzymskokatolicki parafialny pw. Najświętszego Serca Jezusowego - wzniesiony w latach 1936-37 w stylu neoromańskim. Obiekt salowy, jednoprzestrzenny, trójdzielny, bezsłupowy. Generalny remont świątynia przeszła w latach 1997-2003. Wykonano wówczas malowidła wewnątrz.
- Góra Zamkowa na zwieńczeniu obecnej ul. Zamkowej. Obecność grodziska w tym miejscu oraz ślady osadnictwa nowożytnego potwierdziły badania archeologiczne. Teren będzie na nowo zagospodarowany. Powstaje tu m.in. wieża widokowa.
- cmentarz żydowski - usytuowany przy drodze leśnej, na północny-zachód od cmentarza rzymskokatolickiego, założony w XIX wieku, w czasie II wojny światowej częściowo zdewastowany, nieczynny od 1943 roku.
- cmentarz z okresu I wojny światowej - mieści się niedaleko uroczyska Boryk. Spoczywa na nim 62 żołnierzy armii niemieckiej i 30 armii carskiej.
- zalew Zarzeczany wybudowany i oddany do użytku w 2000 roku. Powierzchnia zbiornika wynosi 8,75 ha, powierzchnia lustra wody – 6,60 ha, maksymalna głębokość wody – 3,30 m. Przy zalewie wybudowano m.in. nowoczesne boisko sportowe, zaplecze sanitarne, piaszczystą plażę, pomost, wiatę rekreacyjną z grillem, plac zabaw, amfiteatr i siłownię zewnętrzną. Część terenu przystosowana jest do imprez masowych – odbywają się tu m.in. Dni Gródka czy Siabrouskaja Biasieda.
- cerkiew prawosławna pw. św. Jana Teologa w Mostowlanach - zbudowana w 1862 roku (dane archiwalne mówią o istnieniu cerkwi w Mostowlanach już w 1593 roku). Jest ona jednym z nietypowych przykładów w grupie drewnianych świątyń prawosławnych z XIX wieku występujących na terenie woj. podlaskiego. Jej architektura nawiązuje do rozwiązań stosowanych w budownictwie cerkiewnym kresowym.
- pomnik Konstantego Kalinowskiego - upamiętnia urodzonego w Mostowlanach bojownika o wyzwolenie narodowe i społeczne Polaków i Białorusinów. Powstał w 2015 roku.
Królowy Most
To malownicza wieś znana z sagi filmów Jacka Bromskiego "U Pana Boga za piecem". Położona jest w dolinie rzeki Płoski u podnóża Wzgórz Świętojańskich. Założona została w XVII wieku jako majątek zwany Janopol lub Annopol. Nowa nazwa jest w użyciu od końca XIX wieku. Jest związana z legendą, według której w ciągu jednej nocy budowano most na rzece Płosce podczas przejazdu króla Zygmunta Augusta traktem do Wołkowyska. Warto zobaczyć tu cerkiew pw. św. Anny zbudowaną w latach 1904-1928 w stylu eklektycznym na planie krzyża greckiego.
Urząd Gminy Gródek
- ul. A. i G. Chodkiewiczów 2, 16-040 Gródek
- tel. tel. 85 718 06 64
- e-mail: sekretariat@grodek.pl
- strona internetowa gminy
Źródło: "Puszcza Knyszyńska. Przewodnik", serwis gminy Gródek.
