Wieś mieściła się na obrzeżach lasu, niedaleko Królowego Mostu, około 20 km od Białegostoku. Zginęła z mapy. Mieszkańcy gminy Gródek i członkowie rodzin ofiar pamiętają o tragicznych wydarzeniach 1943 roku i co roku oddają hołd pomordowanym przez niemieckich okupantów.
"Jesteśmy winni tym ludziom pamięć"
W tym roku obchodzona jest 80. rocznica pacyfikacji wsi Popówka. W piątek (30 czerwca) zorganizowano uroczyste obchody.
Rozpoczął je pokaz filmu "Popówka. 70 lat w pamięci" zrealizowanego w ramach projektu koordynowanego przez Irenę Matysiuk. Film powstał z okazji 70. rocznicy pacyfikacji wsi podczas warsztatów filmowych prowadzonych przez Michała Grzesia.
Realizacja jest pełna wspomnień mieszkańców sąsiednich wsi o tragicznych wydarzeniach.
"Niemcy zrobili obławę, otoczyli wioskę, zabrali ludzi i to wszystko" – wspomina Aleksandra Chrzanowska, mieszkanka Gródka. Pochodzi z Pieszczanik, jej ojciec był sołtysem. Często chodziła do Popówki, znała tam wszystkich mieszkańców.
"Ludzie z Popówki dawali chleb partyzantom, pomagali. I za chleb zginęli" – mówi.
Ojciec pani Aleksandry pomagał przy ekshumacji. Ludzie byli pobici, ich ciała oblepione piaskiem. Rozpoznawano ich tylko po ubraniach.
"Popówka w naszej gminie jest miejscem pamięci narodowej (...) Jesteśmy winni tym ludziom pamięć o tych tragicznych wydarzeniach, musimy pamiętać" – podkreśla Ewa Bozik, pasjonatka historii.
Jeden z najstarszych świadków wydarzeń Mikołaj Dzienisiuk wspomina: "Najwięcej refleksji przy pomniku jest wtedy, kiedy człowiek wspomina ludzi, konkretnych ludzi, konkretne dzieci, konkretne żony, konkretne matki, konkretnych ojców. Bo wspomnienia te nie tak szybko gasną".
Uczestnicy tegorocznych uroczystości pojechali na miejsce, gdzie mieściła się wieś Popówka. Przypomniano tam tragiczną historię. Złożono kwiaty, zapalone zostały znicze. Następnie uroczystości przeniosły się na cmentarz w Królowym Moście, w miejscu, gdzie znajduje się mogiła ofiar. Ich pamięć uczczono również na cmentarzu żydowskim w Gródku, w miejscu kaźni. Organizatorami uroczystości byli: Gmina Gródek, Gminne Centrum Kultury w Grodku oraz Nadleśnictwo Żednia.
Tragiczna historia
Do pacyfikacji wsi Popówka doszło w dniach 30 czerwca-3 lipca 1943 roku. Zbrodni dokonali żandarmi niemieccy z posterunków w Gródku i Raduninie. Był to odwet za pomoc udzielaną oddziałowi radzieckiej partyzantki przez mieszkańców liczącej niewiele ponad 30 mieszkańców wsi.
30 czerwca aresztowano wszystkich mężczyzn. 2 lipca we wsi ponownie pojawili się Niemcy, zabierając pozostałych mieszkańców, kobiety i dzieci, których przewieziono do niedziałającej fabryki tekstylnej. Aresztowano też kilku mieszkańców sąsiedniej wsi Pieszczaniki. Przez kilka dni Niemcy plądrowali wieś. Zabrali inwentarz żywy i cenniejsze przedmioty. Budynki rozebrali i spalili.
3 lipca wszystkich aresztowanych rozstrzelano na cmentarzu żydowskim w Gródku. Egzekucja odbyła się nad zbiorowym grobem, do którego wykopania zmuszono grupę mężczyzn z Gródka. Według różnych opracowań zginęło 36 bądź 37 osób, w tym 16 dzieci. Najmłodsza ofiara miała rok, najstarsza – 60 lat. Z masakry ocalała jedna dziewczynka, która ukryła się w zbożu (według innej wersji – w piecu do pieczenia chleba).
Zwłoki ofiar pacyfikacji zostały ekshumowane i pogrzebane we wspólnej mogile na cmentarzu w Królowym Moście.
Po wojnie Popówka nie została odbudowana. 4 września 1960 roku w miejscu nieistniejącej wsi odsłonięto pamiątkowy kamień. Tego dnia odsłonięto również tablicę na cmentarzu żydowskim, w miejscu kaźni.
Pięć lat później, 13 listopada 1965 roku na cmentarzu w Królowym Moście w miejscu zbiorowej mogiły powstał pomnik. W tym samym roku tablica na cmentarzu żydowskim została zastąpiona obeliskiem.
Upamiętniono również miejsce, w którym istniała wieś Popówka. 29 sierpnia 1982 roku odsłonięto pomnik ku czci pomordowanych mieszkańców. Przedstawia on kobietę trzymającą dziecko.
